پیش‌نوشت

بعید است بتوانید ادعای تخصص از فردی را باور کنید در صورتی که حداقل چند کتاب در آن حوزه مطالعه نکرده باشد و افراد شناخته شده آن حوزه را نشناسد (شرط لازم). اگر بخواهم برعکس بنویسم، برای کسب تخصص در یک حوزه، لازم است چند منبع (کتاب، مقالات و…) را مطالعه کنید و افراد صاحبنظر و تاثیرگذار حوزه را بشناسید.

اکنون، این نوشتار را به معرفی کتاب ذهن استراتژیست، نوشته دکتر مجتبی لشکر بلوکی و سیدحسین جلالی اختصاص داده‌ام. شاید بتوان کتاب ایشان را اولین کتاب تفکر استراتژیک، تالیفی و فارسی نامید.

اگر اشتباه میکنم لطف در بخش دیدگاه‌ها بنده را از جهل خارج بفرمایید.

مجتبی لشکربلوکی

ایشان دوران مدرسه را در بهشهر و گرگان بوده‌اند و در دانشگاه شریف به ترتیب مهندسی صنایع (تحلیل سیستم)، در ارشد MBA (سال ۱۳۸۰) و در دکتری هم شاخه استراتژی را ادامه داده‌اند.

حدود ۱۰ سال را به تدریس در دانشگاه اشتغال داشته‌اند و اکنون مدرس مدعو دانشکده مدیریت و اقتصاد دانشگاه شریف هستند. علاوه بر اینها،

هم بنیانگذار و رئیس هیات مدیره شرکت مدیریت دیاموند

مشاور شرکت‌های مختلف در زمینه استراتژی و سرمایه گذاری

و پژوهشگر حوزه توسعه، استراتژی و سرمایه گذاری

نیز هستند.

نکته جالبی که در سوابق حرفه‌ای و کاری ایشان توجهم را جلب کرد، نقش پر رنگ آقای لشکربلوکی در فعالیت در سازمان‌ها، ارگان‌ها و شرکت‌های دولتی است. در سوابق حرفه‌ای ایشان در این زمینه، همکاری با وزارت امور اقتصادی و دارایی، صندوق‌های سرمایه گذاری خارجی ایران و نمایندگی سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور به چشم می‌خورد.

همچنین تز دکتری ایشان، “طراحی مدل فرآیندی تدوین استراتژی پابرجا” بوده است. هنوز رساله دکتری ایشان را مطالعه نکرده‌ام اما دغدغه تدوین استراتژی‌های پابرجا و داینامیک، جذاب است. هنوز زود است که بتوانیم ادعا کنیم “چنین استراتژی‌هایی مناسب صنایع با پیشرفت آهسته” یا “فضای کسب و کار دولتی یا غیر انتفاعی” است!

سایر کتابهای نویسنده و ساختار کلی کتاب ذهن استراتژیست

ایشان علاوه بر کتاب ذهن استراتژیست، کتابهای زیر را هم به رشته تحریر درآورده‌اند:

کتاب مهندسی مجدد سازمان

جاری سازی استراتژی

ذهن زیبا (تصمیم گیری و سرمایه گذاری هوشمندانه)

ذهن بی‌حصار (تصمیم گیری و تحلیل هوشمندانه)

هنر رقصیدن با استراتژی

کنترل و پایش استراتژی

جعبه ابزار استراتژی

و اخیرا هم کتاب استراتژی توسعه ایران

نام و ساختار کتاب

نام کتاب “ذهن استراتژیست” است. عنوان فرعی آن هم عبارتست از:

تکنیک‌های کاربردی تفکر استراتژیک در سطح ملی، سازمانی و فردی

کتاب در ۱۱ فصل تالیف شده است. هر فصل به بُعد خاصی از تفکر استراتژیک اشاره دارد. یعنی اگر بخواهیم تفکر استراتژیک را از دیدگاه دکتر لشکربلوکی تئوریزه کنیم، گمان می‌کنم بتوانیم به عنوان این فصل‌ها نگاه کنیم.

با توجه به پیچیدگی ادبیات حوزه استراتژی نسبت به سایر حوزه‌های کسب و کار، این کتاب با قلم شیوا، ساده، سلیس و با تسلط کلامی بالایی نوشته و ویراسته شده است. با توجه به سبک نوشتاری کتاب، به راحتی می‌توان حدس زد که نویسنده مطالعات و اشراف بسیاری بر ادبیات استراتژی و حوزه‌های مرتبط دارند.

تقریبا تمامی فصل‌های کتاب با درس آموخته‌های تفکر استراتژیک در نمونه‌های موردی از دنیای واقعی و تحلیل عوامل موفقیت آنان آغاز می‌شود. در طول فصل نیز برای فهم بیشتر مطالب ممکن است با چند درس آموخته یا نمونه موردی مواجه شوید. از الگوی توسعه کشور سنگاپور گرفته تا رقابت کوماتسو و کاترپیلار، از تویوتا و سبک تمایز آن گرفته تا تسلا و شکستن باورهای رایج…

در انتهای هر فصل نیز بخشی برای تفکر بیشتر در مورد موضوعات مطرح شده با عنوان “ورزش ذهنی” ارائه شده است. همچنین آخرین بخش از فصل به جمع بندی آموخته‌ها و نکات مهم اختصاص دارد و با عنوان “نکاتی که باید به خاطر بسپارید” ارائه شده است.

ویژگی‌های مهم کتاب

کتاب ویژگی‌های مهم زیادی دارد که به ترتیب اهمیت در ادامه لیست می‌کنم:

۱٫بیان و سبک نوشتار ساده: این کتاب موضوعات مرتبط با تفکر استراتژیک را با ساده‌ترین قلم ممکن (که مفهوم قربانی ساده بودن نشود)، ارائه می‌کند.

۲٫نوع کاغذ: فکر میکنم فعالان حوزه نشر، به این نوع کاغذ، بالکی می‌گویند. این نوع کاغذ خستگی چشم را کمتر می‌کند و هنگام مطالعه جلوی انعکاس نور را می‌گیرد. بدون در نظر گرفتن سایر مولفه‌ها، نوع کاغذ چاپ، یکی از شروط لازم برای چاپ یک کتاب دوست داشتنی است. انتشارات آریانا همچون برخی شرکت‌های نشر، کتابهای بسیاری را با این نوع کاغذ به چاپ رسانده است.

۳٫طرح جلد و صفحه آرایی: تقریبا می‌شود گفت کتاب به صورت دو رنگ چاپ شده است. علاوه بر رنگ مشکی که رنگ متن اصلی است، رنگ قرمز در طرح جلد، جداکننده فصل‌ها و عنوان‌ها به کار رفته است.

طرح جلد کاملا مینیمال است و با توجه به استفاده از دو رنگ سفید و قرمز، جلوه زیبا و چشم نوازی به آن بخشیده است. فونت مورد استفاده در بدنه کتاب، خوانا بوده و اندازه فونت و فوصل آن به نحو مناسبی آرایش یافته است.

همچنین فونت نام کتاب در روی جلد و شیرازه آن و عنوان فصل‌ها فونت جدیدی است که تاکنون ندیده‌ام! این موضوع باعث ایجاد تمایز آن در قفسه‌های کتاب کتابفروشی‌ها خواهد شد.

همچنین باتوجه به اینکه کتاب ذهن استراتژیست را می‌توان اولین کتاب سری پنجگانه کتابهای آموزش استراتژی نوشته دکتر لشکربلوکی دانست که زبان طراحی، صفحه آرایی و ویرایش یکسانی دارند و در صورتی که در کتابفروشی‌ها کنار هم قرار گیرند، به راحتی قابل تشخیص هستند. بدین ترتیب کسانی که حتی به دنبال خرید یکی از این سری باشند، تشویق می‌شوند تا تمام ۵ کتاب را خریداری کنند. از این نظر انتشارات آریانا هنرها را کامل کرده است.

نکته آخر در مورد طراحی و صفحه آرایی کتاب، تگ لاین‌ها و عبارت‌های توضیحی است که در انتهای صفحه جداکننده فصل‌ها پس از عنوان فصل قرار گرفته است.

مثلا در فصل سعی و خطای هوشمندانه می‌گوید: ایده پردازی و ایده آزمایی کنید.

یا در فصل انضباط منعطف می‌گوید: تمرکز پویا داشته باشید.

مولف در سراسر کتاب با استفاده از صنایع ادبی، تشبیه‌ها، استعاره‌ها و پارادوکس‌ها سعی می‌کند مفاهیم سنگین استراتژی و تفکر استراتژیک را به بهترین نحو بیان کند.

به درد چه کسانی می‌خورد

تا این لحظه این کتاب را ۳ بار مطالعه کرده‌ام و فکر می‌کنم کتاب ذهن استراتژیست آقای لشکربلوکی، برای تمام کسانی که در گام‌های ابتدایی مسیر تخصصی و حرفه‌ای استراتژی، برنامه ریزی استراتژیک یا طرح و برنامه قرار دارند، مناسب است.

همچنین با توجه به اینکه مهم‌ترین کار مدیران در حوزه مختلف حرفه‌ای، تصمیم گیری و برنامه ریزی است، لازم است تا تفکر استراتژیک را در خود تقویت کنند. چه اینکه در حوزه استراتژی فعالیت کنند و مدیر یا کارشناس طرح و برنامه باشند، یا مدیر زنجیره تامین، بازاریابی، مالی یا منابع انسانی.

پس این کتاب گام اولیه مناسبی برای فعالان حوزه استراتژی است و برای مدیران سایر حوزه‌ها که به صورت عمومی بهتر است با ادبیات استراتژی آشنا باشند و در تصمیمات و برنامه ریزی‌های خود باید استراتژیک فکر کنند، منبع کامل و مناسب و در عین حال ساده فهمی است.

البته باید تاکید کنیم که فقط با مطالعه کتاب ذهن استراتژیست، به یک متفکر استراتژیک تبدیل نمی‌شوید. اما این کتاب می‌تواند در تعریف و بیان مرزهای تفکر استراتژیک و به عنوان یک گام اولیه برای استراتژیک اندیشیدن، اثربخش باشد.

جملات و عباراتی از کتاب (به صورت خلاصه)

سعی می‌کنم از هر فصل حداقل یک جمله کلیدی را استخراج کنم و در این مطلب با شما به اشتراک بگذارم.

این شما و این هم جملاتی کلیدی از کتاب ذهن استراتژیست دکتر مجتبی لشکربلوکی

موفقیت هر نوع سیستم اجتماعی در هر سطحی وابسته به ظرفیت تفکر استراتژیک در اعضای آن سیستم است.

نقل به مضمون: افرادی که از نبوغ ذاتی در یافتن فرصت‌های استراتژیک بهره مند باشند، بسیار نادرند. اما تفکر استراتژیک بیش از آنکه ذاتی باشد آموختنی است.

فرصت‌ها هیچگاه از بین نمی‌روند، بلکه از شخصی به شخص دیگر منتقل می‌شوند (شخص، سازمان یا کشور دیگری فرصت از دست داده‌مان را تصاحب خواهد کرد)

هدف گیری فقط در قالب فهم اولویت‌ها و انتخاب تعدادی گزینه مطلوب جای نمی‌گیرد. کریستین بوبن، نویسنده و شاعر معاصر فرانسوی می‌گوید:
در زندگی تعداد محدودی بله در اختیارمان قرار دارد و پیش از به کار گیری‌شان، باید با تعداد بی‌شماری نه از آنها محافظت کنیم.

اگر در جاده‌ای قرار دارید که افراد زیادی از همان جاده عبور می‌کنند، راه را اشتباه آمده‌اید. تمایز به معنای یکتایی و دنبال کردن مسیر ویژه‌ی خودتان است.

همیشه با چراها آغاز کنید. رهبران بزرگ همیشه برای پرسیدن چرا اولویت بیشتری در برابر پرسیدن چگونه و چه قائل بوده‌اند. تا زمانی که چراهای کافی نداشته باشیم، پرداختن به چه و چگونه بی‌فایده است.

رابطه‌ای پایدار است که برای طرف‌ها منفعت متقابل و متعادل داشته باشد؛ یعنی طرف‌ها هم احساس کنند که این رابطه برایشان سودآور است و هم تصور کنند تقسیم سود یا منافع متعادل و منصفانه است و هرکسی به ازای آورده‌هایش سهم خود را برمی‌دارد.

تفکر درباره آینده و خلق آینده‌های متعدد باید به گونه‌ای باشد که جهان بینی و ساختار ذهنی ما را به چالش بکشد. در غیر این صورت، در همان ساختار ذهنی قدیمی محبوس خواهیم ماند.

تجربه‌های شکست خورده منبع خوبی برای یادگیری‌اندو تام پیترز، اندیشمند سرشناس مدیریت، می‌گوید: به سرعت بیازمایید، به سرعت شکست بخورید و به سرعت اصلاح کنید.

در دنیای واقعی، همیشه مقداری تاخیر میان متغیرهای موجود در حلقه علت و معلولی وجود دارد. بنابراین تغییر در شرایط فعلی سیستم ممکن است با تصمیم‌های گذشته ارتباط داشته باشد. فهم این تغییرها برای ارزیابی دقیق عملکرد ضروری است.

دقت کنیم که سعی و خطا با سعی در خطا متفاوت است. در اولی بلافاصله خطای خود را اصلاح می‌کنیم و جلو می‌رویم و در دومی، خطای خودمان را توجیه و دوباره تکرار می‌کنیم.

لازم نیست همه چرخ‌ها را از نو اختراع کنیم، اما چرخ‌ها و چرخه‌هایی که بیشترین تاثیر را در جریان درآمدی ما دارند باید از نو اختراع شوند.

ارجاعات کتاب

به نظر می‌رسد نباید انتظار داشته باشیم تا مولف در جای جای کتاب به طور مستقیم به ارجاعات اشاره و استناد کند. اما به هر حال راسل ایکاف، جیم کالینز، گری همل، پراهالاد، جین لیدکا، هنری مینتزبرگ، مایکل پورتر، پیتر سنگه، جان استرمن، جک تراوت، سان تزو و… شخصیت‌های شناخته شده‌ای هستند که دکتر لشکربلوکی در انتهای کتاب ذهن استراتژیست به آنها و منابع مورد استفاده برای نگاشتن کتاب اشاره کرده است.

۷ کتاب آخر در بخش کتابنامه، کتابهایی هستند که انتشارات آریانا آنها را منتشر کرده است.

در مجموع بخش کتابنامه لیست تقریبا کاملی از ادبیات حوزه جوان تفکر استراتژیک به دست می‌دهند. این مراجع هم شامل کتابهای شناخته شده حوزه هستند؛ مانند جنگل استراتژی نوشته مینتزبرگ؛ هم شامل مقالات شناخته شده هستند؛ مانند strategic thinking: can it be taught? اثر جین لیدکا و یا مقاله عزم استراتژیک (strategic intent) اثر گری همل و پراهالاد.

بخش واژه نامه کتاب هم صرفا به لیست واژگان انگلیسی و معادل پارسی آنها در حوزه تفکر استراتژیک بسنده کرده است.

ارزیابی کلی

صفحه آرایی و طراحی محتوا: ۹ از ۱۰

طرح جلد: ۸ از ۱۰

متن و محتوا و سبک آن: ۸ از ۱۰

قدرت ارجاعات و اعتبار: ۷ از ۱۰

توصیه شده برای دانشجویان، کارآموزان استراتژی، مدیران فعال در حوزه‌های مختلف و پرسنل واحدهای استراتژی و طرح و برنامه سازمان‌ها، دولت‌ها و شرکت‌ها

کتاب ذهن استراتژیست، کتابی است که برای چندین بار مطالعه مناسب است. پس فکر می‌کنم بد نیست اگر مدیر هستید(در همه حوزه‌ها)، مدیر یا کارشناس یا کارآموز استراتژی هستید، توصیه می‌کنم در کتابخانه خودتان این کتاب را داشته باشید.

نمره کلی: ۸ از ۱۰

فایل صفحات اول کتاب حاوی جلد+فهرست و فصل اول (انتشارات آریانا)

پیشنهاد مطالعه

مدل ذهنی یادگیرنده-مهم‌ترین ویژگی مشترک استراتژیست‌ها

نتایج جاری مدل تفکر استراتژیک براساس مقاله جین لیدکا

مفهوم Iceberg of Ignorance مصداقی از نگرش سیستمی

سری مطالب #تفکر استراتژیک

سری مطالب #مدیر اثربخش